BİTKİLERDEN GELEN
SAĞLIK

İngilizce adı:

Acai berry

Latince adı:

Euterpe oleracea Mart.

Bileşimi:

Antosiyanidinler ve polimerizasyon ürünleri (siyanidin ve peonidin glikozitleri), flavonoitler (orientin, homoorientin, taksifolin, luteolin, krizoeriyol, kersetin, viteksin), klorojenik asit, lipitler (%33-49), steroller, protein (%9-14), vitaminler (A, B1, C ve E) ve mineraller (kalsiyum, fosfor, demir).

Etkisi:

Taşıdığı polifenolik bileşiklerin deneysel olarak (in vitro) tespit edilmiş antioksidan etkisi bulunmaktadır. Ancak meyvelerin insan sağlığında ne derecede etkili olabileceğine yönelik ayrıntılı bilimsel çalışmalar bulunmamaktadır. 2009 tarihli bir çalışmada 12 gönüllüye açai üzümü meyve suyu verilmesi ile kanda antioksidan kapasitesinin belirgin bir şekilde yükseldiği bildirilmektedir. Diğer taraftan, Tropiklerde halk arasında yaygın bir şekilde tüketilen 18 meyve suyunun antioksidan kapasitesinin karşılaştırıldığı 2010 tarihli bir diğer çalışmada açai üzümünün antioksidan kapasitesinin ortalarda yer aldığı gözlenmektedir. Bu bakımdan, popüler kaynaklarda yer alan, açai üzümü meyvelerinin etkinliğine ilişkin tüm sağlık önerileri antioksidan etkisi göz önüne alınarak ortaya atılmış kuramsal etkilerdir. Diğer antioksidanlar gibi kalp ve damar sağlığının korunması, iltihaplı hastalıkların tedavisi ve kanserlerin önlenmesinde yararlı olabileceği ileri sürülmektedir.

Kullanış Şekli:

Taşıdığı antosiyanidinlerin koyu morumsu rengi nedeniyle meyvesinin sıkılması ile elde edilen suyu, içecek (meyve suyu, enerji içeceği, alkolü içecek) ve gıdalarda (jöle, dondurma vb.) renk vermek amacıyla kullanılmaktadır. Meyve suyu kolay içimi sağlamak amacıyla diğer meyve suları ile karıştırılarak kullanılmaktadır.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Sage

Latince adı:

Salvia officinalis L.

Bileşimi:

Uçucu yağ (%1.5-3.5) [tuyon (%20-60), sineol (%6-16), kafur (%14-37)], kafeik asit türevleri (%3-6) [rozmarinik asit, klorojenik asit], flavonoitler [apigenin ve luteolin glikozitleri], triterpenler [ursolik asit (%5)], diterpenler [karnosolik asit].

Etkisi:

Mide-bağırsak rahatsızlıkları: Hazımsızlık şikayetlerinde, iştah kaybında yararlanılır. Soğuk algınlığında aşırı terlemeyi azaltır.Ağız ve boğaz enfeksiyonlarında (bakteri, mantar ve virüs) ve yangılarında (Uçucu yağı)

Kullanış Şekli:

Günde 2-3 defa, 2 gram yaprak üzerine taze kaynatılan su ilave edilerek hazırlanan çay kapaklı fincanda üzeri kapatılarak 5-10 dakika demlendikten sonra içilir.3-4 gram yaprak ile yukarıdaki şekilde demlenerek hazırlanan çay ile gargara yapılır.

Uyarı:

Çay şeklinde önerilen miktarlarda kullanılması ile herhangi bir risk bildirilmemektedir. Hamilelik süresince kullanılması önerilmemektedir.

İngilizce adı:

Physalis, Cape gooseberry

Latince adı:

Physalis edulis Sims.

Bileşimi:

Karotenoitler, vitaminler (C, B1, B2, B3), pektin, karbohidrat, lifler, mineraller (kalsiyum, fosfor, demir)

Etkisi:

Taşıdığı karotenoitler nedeniyle antioksidan etkisi bulunduğu düşünülmektedir. Ancak insan sağlığı üzerinde etkinliğini ortaya koyabilecek hiç bir bilimsel çalışma bulunmamaktadır. Yakın bir tür olan Physalis peruvianum meyvelerinin antioksidan etkisini inceleyen iki deneysel çalışmada in vitro antioksidan kapasitesinin, incelenen diğer tropik meyvelere oranla zayıf olduğu görülmektedir. Popüler kaynaklarda bahsi geçen “zayıflatıcı ve kansere karşı etkili” ifadelerini destekleyen hiç bir bilimsel bulgu bulunmamaktadır.

Kullanış Şekli:

Zarsı dış zarfın içerisindeki turuncu renkli meyve taze ya da kurutularak tüketilmektedir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir. Olgunlaşmamış meyveler zehirlidir.

İngilizce adı:

Anise

Latince adı:

Pimpinella anisum L.

Bileşimi:

Uçucu yağ (%2-6) [anetol (%94), estragol (%2)], kafeik asit türevleri [klorojenik asit (%0.1)], flavonoitler [apigenin ve luteolin glikozitleri], sabit yağ (%30), proteik maddeler (%20).

Etkisi:

Mide-bağırsak sistemi rahatsızlıkları: Hazımsızlık, gaz giderici, iştah kaybını giderici, hafif spazm giderici (uçucu yağı). Solunum sistemi rahatsızlıkları:Soğuk algınlığı şikayetlerinde ağız ve boğaz enfeksiyon ve yangılarını giderici, öksürükte balgam söktürücü.

Kullanış Şekli:

Salgı kanalları içerisindeki uçucu yağın etkisini göstermesi için kullanılmadan önce uygun şekilde ufalanması ya da ufalanmış tohumların açıkta tutulmaması gerekir. Sindirimi kolaylaştırmak ve gazı gidermek için; yemeklerden önce 1-2 gram tohum üzerine kaynatılmış su ilave edilerek 5-10 dakika kapaklı demlik ya da bardakta demlendikten sonra içilir. Önerilen miktar bebekler için bir çay kaşığı, yetişkinler için bir tatlı kaşığıdır.Öksürükte balgamı sökmek için demlenen çay, sabah ve akşamları içilir.

Uyarı:

Hassas kişilerde görülebilecek alerjik tepkimeler haricinde yan etkisi bilinmemektedir.

İngilizce adı:

Juniper

Latince adı:

Juniperus communis L.

Bileşimi:

Uçucu yağ (%1-2) [alfa-pinen, beta-pinen, mirsen, vd. terpenler; karyofilen, kadinen vd. seskiterpen hidrokarbonlar, 4-terpineol vd. terpen alkolleri].Flavonoit glikozitleri, kateşik tanenler, oligomerik proantosiyanidinler, reçine

Etkisi:

Hazımsızlık şikayetlerinde ve iştah kaybında yararlıdır.İdrar miktarını artırır (uçucu yağı).Kan şekerini ve tansiyonu düşürür.

Kullanış Şekli:

Günde 2-3 defa 0.5-1 gram kuru meyve ile hazırlanan çayı içilir. Günlük 10 gramı geçmemelidir. Böbrek ve idrar yolu şikayetleri için bu sistem üzerinde etkili diğer bitkiler ile karıştırılarak hazırlanan çaylar tercih edilmektedir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir. Ancak çok yüksek miktarlarda ve çok uzun süreli kullanılması durumunda böbreklerde tahrişe yol açabilir.

İngilizce adı:

Marigold

Latince adı:

Calendula officinalis L.

Bileşimi:

Triterpen saponinleri (%2-10) [oleanolik asit glikozitleri], flavonoitler (%0.3-0.8) [izoramnetin, kersetin glikozitleri], hidroksi kumarinler [eskuletin, vd.], karotenoitler [lutein, zeaksantin], suda çözünebilen polisakaritler (%15) [ramnoarabinogalaktanlar], poliinler, uçucu yağ (%0.2) [alfa-kadinol]

Etkisi:

Ağız ve boğaz yangılarında; soğuk algınlığında boğaz ağrısı ve öksürük şikayetlerini hafifletici ve terletici olarak önerilmektedir.

Kullanış Şekli:

1-2 gram kuru bitki üzerine 150 mL taze kaynatılmış sıcak su ilave edilip, 10 dakika demlendikten sonra içilir.

Uyarı:

Bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Quince

Latince adı:

Cydonia oblongata L.

Bileşimi:

Müsilaj, siyanogenetik glikozitler [amigdalin], tanenler ve vitamin C.

Etkisi:

Öksürükte yatıştırıcı (siyanogenetik glikozit) ve boğazı yumuşatmak için (müsilaj) ıhlamur gibi bitkiler ile birlikte kullanılması önerilir.

Kullanış Şekli:

Akşamları yatarken 1 çay kaşığı parçalanmamış ayva tohumu bir fincan su içerisinde 5-10 dakika demlenip içilir. Çay hazırlamak için parçalanmış tohumların kullanılması durumunda çay yoğun jelimsi bir kıvama dönüşeceğinden miktarın düşürülmesi gerekir (yarım çay kaşığı).

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir. Ancak ayva çekirdeklerinin fazla miktarda kullanılması önerilmemektedir.

İngilizce adı:

Hibiscus, Roselle, Red Sorrel

Latince adı:

Hibiscus sabdariffa L. var. sabdariffa ruber

Bileşimi:

Meyve asitleri (%15-30)[(+)-allohidroksi sitrik asit laktonu; sitrik, malik, tartarik asitler], antosiyaninler [delfinidin ve siyanidin glikozitleri], flavonoitler [gossipetin], müsilajlar

Etkisi:

Bitki ülkemizde yetişmemekte, ithal edilmektedir. Vatanı Afrika (Nijer) olmasına karşılık, yaygın kullanımı nedeniyle uygun iklimi olan ülkelerde kültürü yapılmaktadır. İslam kültüründe Aktarlarda “karkadeh” adı ile bilinir. Bitkinin bamya bitkisi ile aynı aileden olması dışında meyvesi yenilen bamya ile herhangi bir ilgisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla “bamya çiçeği” olarak adlandırması yanlıştır ve karışıklığa yol açmaktadır. Bu bakımdan “Afrika bamyası” ya da “Kara bamya” olarak adlandırılması daha doğru olacaktır (Baytop, 1999).Mide ve bağırsak sistemi rahatsızlıkları: İçerisinde yüksek oranda bulunan ve zayıf emilim gösteren meyve asitlerine bağlı olarak hafif laksatif (hafif müshil) etki, iştah artırıcı,Solunum sistemi rahatsızlıkları: Soğuk algınlığı ve nezlede şikayetleri hafifletir, öksürükte balgam söktürücü, Kalp ve damar sistemi rahatsızlıkları: Dolaşımı düzenler, yüksek tansiyonu düşürür, kalp çarpıntısında yararlıdır.

Kullanış Şekli:

1.5-2 gram kuru parçalanmış kaliks üzerine 150 mL taze kaynatılmış sıcak su ilave edilip, 5-10 dakika demlendikten sonra içilir.

Uyarı:

1.5-2 gram kuru parçalanmış kaliks üzerine 150 mL taze kaynatılmış sıcak su ilave edilip, 5-10 dakika demlendikten sonra içilir.

İngilizce adı:

Alder buckthorn

Latince adı:

Frangula alnus Miller (=Rhamnus frangula L.)

Bileşimi:

Antrasen türevleri [emodin-fiskiyon ve krizofanol], acı maddeler

Etkisi:

Uyarıcı müshil (stimülan laksatif) etkisi nedeniyle inatçı kabızlıklarda etkilidir. Etkisini kalın bağırsaklarda göstermekte, bağırsak hareketlerini uyarmaktadır. Orta-hafif müshil etkisi nedeniyle spastik kabızlıklarda da yararlanılabilmektedir.

Kullanış Şekli:

Müshil etkiyi sağlayacak en düşük miktarda kullanılması önerilmektedir. Yeterli miktar bitki üzerine taze kaynatılmış sıcak su ilave edilerek 10 dakika demlendikten sonra içilir. Daha etkili bir sonuç alınması için birbirini tamamlayıcı etkilere sahip bitkilerin bir arada kullanılması, müshil etkili bitkilerin daha düşük oranlarda kullanılmasını sağlayabilir. Bu amaçla, eşit miktarlarda (1'er gram) barut ağacı kabuğu, mayıs papatyası çiçeği ve rezene meyvesi karıştırılarak çay şeklinde 10 dakika demlendikten sonra içilebilir.

Uyarı:

Bitkinin kabukları toplandıktan sonra bir yıl kadar bekletilmelidir. Bu süre içerisinde bileşiminde yer alan ve kuvvetli tahriş edici etkisi bulunan antranol türevleri oksitlenerek tahriş edici azalmış antrakinon türevlerine dönüşmektedir. Taze kabukların tüketilmesi halinde aşırı kusma ve şiddetli kramplara neden olmaktadır. İnatçı ve süregen kabızlık vakalarında müshil ilaçlarının sürekli kullanılması risklidir. Önerilen kullanım süresi 10-15 günden uzun olmamalıdır. Bu süreden uzun ya da sürekli kullanılması durumunda vücutta elektrolik dengesinin –bilhassa potasyum- bozulması, idrarda albümin (albüminüri) ve kan (hematüri) gibi klinik tablolara yol açabilir. Potasyum yetmezliği, idrar artırıcı ilaçlar (tiazitler), kalp ilacı (antiaritmik, kardiyoaktif glikozit) ve kortikosteroitler kullanan kişilerde daha belirginleşerek kalp işlevlerinde yetersizlik ve kaslarda zayıflığa neden olabilir. Hamilelikte kullanılması önerilmemektedir. Emziren annelerde anne sütüne geçen miktarın son derece düşük olduğu ve bebekte herhangi bir müshil etkiye yol açmadığı bildirilmektedir.

İngilizce adı:

Blackberry

Latince adı:

Rubus fruticosus L. Rubus caesius L., Rubus sanctus Schreber.

Bileşimi:

Meyve asitleri [sitrik asit, izositrik asit], flavonoitler, tanenler (%8-14) [gallo tanenler, dimerik elajik tanenler], polipeptitler

Etkisi:

Yüksek tanen içeriği nedeniyle astrenjan (büzücü) etkilidir. Herhangi bir enfeksiyona bağlı olmayan akut ishal vakalarında yararlanılır. Ayrıca ağız ve boğazda hafif yangı şikayetlerinde ve diş eti kanamalarında gargara şeklinde kullanılır.

Kullanış Şekli:

Günde 2-3 defa 2 gram yaprak tozu ile hazırlanan çay 10-15 dakika demlenerek içilir, ya da gargara yapılır.

Uyarı:

İshalin 3-4 gün içerisinde geçmemesi durumunda hekime başvurmalıdır.

İngilizce adı:

Yarrow

Latince adı:

Achillea millefolium L.

Bileşimi:

Uçucu yağ (%0.2-1.0)[kamazulen (%6-19), kafur (%20), beta-pinen (%20), sineol (%10), karyofilen (%10)], seskiterpen laktonlar [guaianolitler, germakronolitler, proazulenler], polinler, alkamitler, flavonoitler (apigeni ve luteolin glikozitleri], betain.

Etkisi:

Safra akışını artırır (seskiterpenler), spazmları giderir (flavonoitler), ödem ve yangı giderici (proazulenler). Etkisi mayıs papatyası ile benzemektedir. Anadoluda halk arasında genellikle papatya yerine bu bitki kullanılmaktadır. Mide-bağırsak sistemi rahatsızlıkları: Hazımsızlık, hafif spazm ve gaz şikayetlerini gidermek amacıyla etkili olmaktadır. Safra ve karaciğerin işlevsel şikayetlerinde önerilmektedir.

Kullanış Şekli:

Günlük önerilen miktar 3-4 gram çiçek ya da 4.5-6 gram toprak üstü kısmıdır. Günde 2-3 defa 1.5-2 gram parçalanmış bitki kısmı taze kaynatılmış su ile kapaklı fincanda 10-15 dakika demlendikten sonra içilir.

Uyarı:

Papatya polenlerine alerjisi olan kişilerde dikkatli olunmalıdır. Hamilelikte kullanılmaması önerilmektedir (uçucu yağında eser miktarda tuyon bulunmaktadır). Fazla miktarda kullanılması kan pıhtılaşmasını önleyici (antikoagülan) ve tansiyon ilaçları (hipotansiyon ve hipertansiyon) ile etkileşebilmektedir.

İngilizce adı:

Ginkgo

Latince adı:

Ginkgo biloba L.

Bileşimi:

Diterpen laktonlar (%3.1)[ginkgolitler A, B, C ve J], seskiterpen lakton (%5-7) [bilobalid], flavonol glikozitleri (%22-27) [kersetin, kaemferol ve izoramnetin glikozitleri]

Etkisi:

Pıhtılaşmayı önleyici ve antioksidan etkilerine bağlı olarak kalp ve damar hastalıklarında koruyucu olarak yararlanılmaktadır. [Not: Demans, Alzheimer hastalığı ve diğer serebral yetmezlik gibi durumlarında ve periferal damar hastalıklarında tedavi için standart özüt ile hazırlanan ilaç şekillerinin kullanılması önerilir].

Kullanış Şekli:

Benzer etki gösteren bitkisel ürünler ile birlikte çay halinde günde 3-4 defa içilebilir.

Uyarı:

Ginkgo için kaynaklarda yer alan uyarılar genel olarak çay olarak kullanıldığında söz konusu değildir. Ancak yine de kan sulandırıcı ilaçlar ile birlikte uygulanması durumunda kanın pıhtılaşma zamanının izlenmesi önerilmektedir.

İngilizce adı:

Ginseng

Latince adı:

Panax ginseng C.A.

Bileşimi:

Saponinler [dammaran- ve oleanan- türevi; ginsenozitler], poliasetilen türevleri, polisakaritler.

Etkisi:

Yorgunluk, bitkinlik gibi durumlarda vücut direncini artırır, bağışıklık sistemini destekler. Yeterli yararın görülebilmesi için uzun süreli kullanım gerekmektedir. Bağışıklık sistemini düzenler (Scaglione, 1990)Şeker hastası olmayan (normoglisemik) kişilerde yemek sonrası kullanıldığında kan şekerinin yükselmesini önler (Sotaniemi, 1995).

Kullanış Şekli:

Bir büyük kapaklı fincan (150-200 mL) taze kaynatılmış sıcak su içerisine kaba ufalanmış ya da toz edilmiş 1-2 gram ginseng kökü ilave edilir. Kapağı kapatılarak 15-20 dakika bekletilir ve içilir. Daha etkili olması için kaynar su ilave edildikten sonra 10-15 dakika ağzı açık bir cezvede kaynatılarak süzülmesi önerilmektedir.

Uyarı:

Kan şekerini düşürücü etkisi nedeniyle, kan şekerini düşürücü ilaçlar kullanan şeker hastalarının ilaç miktarını kontrol ederek azaltması gerekebilir. Bu nedenle, şeker hastalarının ginseng çayı tükettiği dönemlerdeki şeker miktarını kontrol etmesi önerilir. Ayrıca kan sulandırıcı ilaç kullananlarda kanın fazla akışkan hale gelmesine bağlı kanama riski olabilir. Bu nedenle ciltte morarma vb. belirtilere dikkat edilmesi gerekir.

İngilizce adı:

Chicory

Latince adı:

Cichorium intybus L.

Bileşimi:

Seskiterpenler [laktusin, laktukopikrin], kafeik asit türevleri [şikorik asit, klorojenik asit], hidroksikumarinler [umbelliferon], flavonoitler [hiperozit], polinler, inülin ve pentozanlar

Etkisi:

Mide-bağırsak sistemi rahatsızlıkları: hafif safra söktürücü, sindirimi kolaylaştırır.

Kullanış Şekli:

2-4 gram topraküstü kısmı ile hazırlanan çay 10-15 dakika demlendikten sonra içilir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Birch

Latince adı:

Betula pendula Roth veya Betula pubescens Ehrhart

Bileşimi:

Flavonoitler (%1.5) [hiperozit, kersetin, mirisetin glikoztleri], triterpen saponinler [betulasaponinler], proantosiyanidinler, kafeik asit türevleri [klorojenik asit], uçucu yağ

Etkisi:

Üriner sistem rahatsızlıkları: İdrar artırıcı (zayıf salüretik etkili), böbrek ve idrar yolu taşları, idrar yolu enfeksiyonlarında kullanılır.

Kullanış Şekli:

2-3 gram kurutulmuş ve parçalanmış yaprak üzerine taze kaynatılmış su ilave edilerek 15 dakika demlenir. Günde 3-4 defa uygulama tekrarlanır.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Linden

Latince adı:

Tilia platyphyllos Scopoli, Tilia cordata Miller

Bileşimi:

Uçucu yağ (%0.01-0.02)[linalool, germakren, geraniol], flavonoitler [tilirozit, astragalin, izokersitrin], müsilajlar (%10), kafeik asit türevleri [klorojenik asit], tanenler

Etkisi:

Solunum sistemi rahatsızlıkları: Soğuk algınlığında şikayetleri hafifletici, terletici, balgam söktürücü, hafif yatıştırıcı, yangı ve ağrı giderici.

Kullanış Şekli:

2 gram kurutulmuş çiçek üzerine kaynatılmış sıcak su ilave edilerek 15 dakika demlendikten sonra içilir. Gün içerisinde bir kaç defa uygulama tekrarlanabilir.

Uyarı:

İngilizce adı:

Stinging Nettle

Latince adı:

Urtica dioica L.

Bileşimi:

Flavonoitler (%0.7-1.8)[rutin, izokersitrin, astragalin], mineral tuzları [silisik asit (%1-4), potasyum (%0.6), kalsiyum, nitratlar (%1.5-3)], uçucu yağ [ketonlar; 2-metilhept-2-en-6-on]. Salgı tüylerinde histamin, serotonin, asetil kolin, formik asit, lökotrienler [LTB4, LTC4, LTD4] bulunmaktadır.

Etkisi:

Üriner sistem hastalıkları: Böbrek ve idrar kesesinin enfeksiyonları ve yangısında, böbrek taşı düşürmek amacıyla kullanılır.Yangısal hastalıklar:Romatizma şikayetlerinin hafifletilmesinde yardımcı. Deneysel çalışmalar yangı giderici ilaçlar ile birlikte kullanıldığında ilaçların etkisini kuvvetlendirdiğini göstermektedir.Bağışıklık sistemini destekleyicidir.

Kullanış Şekli:

1.5 gram ince parçalanmış yapraklar cezve içerisinde 150 ml soğuk su ilave edilerek kaynayıncaya kadar ısıtılır ve ateş kapatıldıktan sonra üzeri kapatılarak 10 dakika demlenmeye bırakılıp içilir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Cardamom

Latince adı:

Elettaria cardamomum (L.) Maton

Bileşimi:

Uçucu yağ [sineol, linalil asetat, alfa-terpinil asetat], sabit yağ, nişasta

Etkisi:

Solunum sistemi rahatsızlıkları: bakteri ve virüsler üzerinde etkilidir. Soğuk algınlığı, bronşit, öksürük, yüksek ateş şikayetlerinin hafifletilmesinde yararlıdır.Bağışıklık sistemini destekler: Sık sık enfeksiyonlu hastalıklara yakalanan kişilerde direnç oluşmasına yardımcı olur.Ağız ve boğaz yangılarında.Sindirim sistemi rahatsızlıklarında: Uçucu bileşenleri safra artırıcı etkiye sahiptir. Sindirime yardımcı olur. Karaciğer ve safra şikayetlerinde, iştahsızlık durumunda yararlıdır.

Kullanış Şekli:

Kapaklı bir fincanda 1.5 gram toz edilmiş tohum üzerine kaynatılmış su ilave edilerek 10-15 dakika demlendikten sonra içilir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Blackpepper

Latince adı:

Piper nigrum

Bileşimi:

Uçucu yağ (%1.2-2.6)[sabinen (%15-25), limonen (%15-20, karyofilen (%10-15), beta pinen (%10-12), alfa pinen (%8-12)], Amid asitler [piperin, piperilin, piperolein], polisakaritler (%45), sabit yağ (%10).

Etkisi:

Karaciğer ve metabolik reaksiyonları destekler.Tükrük bezleri ve mide mukozasının salgılamasını artırır, bu suretle sindirimi ve metabolizmayı hızlandırır.

Kullanış Şekli:

Kapaklı bir fincanda 0.3-0.6 gram toz edilmiş meyve üzerine kaynatılmış su ilave edilerek 10-15 dakika demlendikten sonra içilir. Günde 1.5'a kadar kullanılabilmektedir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Clove

Latince adı:

Szygium aromaticum (L.) Merrill et L.M. Perry (= Jambosa caryophyllus (Sprengel) Niedenzu = Eugenia caryophyllata Thunberg)

Bileşimi:

Uçucu yağ (%14-21) [öjenol (%70-90), öjenol asetat (%17), beta-karyofilen (%5-12)], flavonoitler [astragalin, izokersitrin, hiperozit, kersetin-3, 4'-diglikozit], tanenler (%10) [elajiktanenler], triterpenler [oleanolik asit, maslik asit], steroller [beta-sitosterol]

Etkisi:

Ağız ve boğaz rahatsızlıkları: Ağız ve boğaz mukozası yangılarında yangı giderici; bakteri, mikomantar veya virüslerin yol açtığı ağız ve boğaz enfeksiyonlarında antiseptik olarak, ağrı hissini hafifletici.

Kullanış Şekli:

Kapaklı bir fincanda 1.5 gram toz edilmiş tohum üzerine kaynatılmış su ilave edilerek 10-15 dakika demlendikten sonra içilir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Valerian

Latince adı:

Valeriana officinalis L.

Bileşimi:

İridoitler (%0.5-2.0)[valepotriatlar; izovaltrat (%46), izovaleroksihidroksi didrovaltrat (%10-20)], uçucu yağ (%0.2-1.0)[(-)-bornil izovalerenat, izovalerenik asit], seskiterpenler [valerenik asit (%0.1-0.9)], kafeik asit türevleri [klorojenik asit], piridin alkaloitleri (eser miktar, kedi feromonu).

Etkisi:

Sinir sistemi rahatsızlıkları: Huzursuzluk, gerilim, uyku bozukluklarında etkili olmaktadır. Etkisi belirli bir süre (en az 20 gün) sürekli kullanıldığında giderek belirginleşmektedir. Bitkinin köklerinin en belirgin özelliği izovalerenik asit türevi uçucu bileşenlerinin kötü kokusudur (çorap gibi) [Not: ürünün bozunduğu anlamına gelmez].

Kullanış Şekli:

Kediotu kökünün etkili bileşenleri ısıya hassastır. Bu nedenle kesinlikle kaynatılmamalıdır. Daha etkili bir çay hazırlamak için bir fincan taze kaynatılmış ve ılık hale (50-60 oC) gelmiş su içerisine istenen etki kuvvetine göre 2-5 gram (1 çay kaşığı) parçalanmış kök ilave edilerek bir gece bekletilir. Gün içerisinde 2-3 defa ve sonuncusu yatmadan önce birer fincan içilmelidir. Günlük toplam önerilen kök miktarı 15 gramdır.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir. Ancak yatıştırıcı ve depresyon ilaçları ile birlikte kullanılması, ya da alkol ile birlikte alınması durumundan ilaçların ya da alkolün etkisini kuvvetlendirebilmektedir.

İngilizce adı:

Coriander

Latince adı:

Coriandrum sativum L. var.vulgare ( =var.macrocarpum Alefeld = var.microcarpum de Candolle)

Bileşimi:

Uçucu yağ (%0.4-1.7)[koriandrol (%60-75), borneol], sabit yağ (%13-21)[petroselinik asit, oleik asit, linolenik asit], hidroksikumarinler [umbelliferon, skopoletin].

Etkisi:

Mide-bağırsak sistemi rahatsızlıkları: Uçucu bileşenleri mide özsuyu salgısını uyarır. Bu nedenle, sindirimi kolaylaştırmak üzere hazımsızlık, iştah kaybı şikayetlerinde ve gaz söktürücü olarak kullanılır.

Kullanış Şekli:

Günde 3 defa yemek aralarında 1'er gram (1-2 çay kaşığı) parçalanmış tohum ile hazırlanan çay 15 dakika kapaklı fincanda bekletilerek içilir. Günlük önerilen miktar olan 3-4 gram parçalanmış tohumdur.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Dog Rose, Rose hip

Latince adı:

Rosa canina L.

Bileşimi:

Tohumları çıkarılmış yalancı meyve: Karotenoitler, flavonoitler, meyve asitleri [malik asit, sitrik asit], glusitler (%12-15) [monosakaritler, oligosakaritler], pektinler, proantosiyanidinler, vitaminler [C vitamini %0.2-2.5]. Tüm meyve ve yalancı meyve: Yukarıda verilen bileşenlere ilave olarak tohumdan gelen içerik yer almaktadır. Sabit yağ (%8-10), uçucu yağ (%0.3), proteik maddeler, vitaminler [E vitamini].

Etkisi:

Kuşburnu meyvesi, C vitamini bakımından en zengin bitkisel kaynaklardan biridir. Ayrıca proantosiyanidin ve flavonoit tipi fenolik bileşikler taşımaktadır. Gerek C vitamini ve gerekse fenolik bileşenlerine bağlı olarak kuşburnu meyvelerinin kuvvetli antioksidan etkiye sahip olduğu deneysel çalışmalarla gösterilmiştir. Kuşburnu meyveleri, bilhassa C vitamini içeriği nedeniyle soğuk algınlığından koruyucu ve tedavisine yardımcı olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bir diğer önemli yararı ise iltihaplı hastalıklardaki etkinliğidir. Son yıllarda kuşburnu meyvelerinin ileri yaşlarda yaygın görülen bir dejeneratif eklem hastalığı olan eklem kireçlenmesi (osteoartrit) ve romatizma ağrılarının giderilmesindeki yararları da klinik araştırmalarla ortaya konulmuştur (Orhan, 2007).Soğuk algınlığı şikayetlerinde: Grip, nezle gibi enfeksiyonlu hastalıklarda C vitamini içeriği yanı sıra yangı giderici etkisinden yararlanılmaktadır.Böbrek ve idrar yolu şikayetlerinde: İdrar artırıcı (meyve asitleri) ve yangı giderici bileşenleri böbrek taşı düşürmeye yardımcı olmaktadır.Yangılı ve ateşli hastalıklar: Gerek yangı giderici ve gerekse C vitamini içeriğine bağlı olarak, romatizma, gut gibi yangılı hastalıklarda hasta şikayetlerini hafifletmede yardımcı olur. Zayıflama diyetlerinde: İdrar artırıcı ve hafif müshil (pektin ve meyve asitleri) etkilerinin yanı sıra yangı giderici bileşenleri vücuttaki ödemin boşaltılmasında yararlı olmaktadır.Mide ve bağırsak sistemi rahatsızlıkları: Mide özsuyu yetersizliği durumunda sindirimi kolaylaştırır. Kolik sancısı, safra şikayetleri ve safra taşında yararlı olabilir. C vitamini eksikliğinde: C vitamini kaynağı olarak yararlı olmaktadır.

Kullanış Şekli:

Günde 3 defa 2 gram parçalanmış tüm yalancı meyve üzerine taze kaynatılmış sıcak su ilave edilerek 10-15 dakika demlendikten sonra içilir. Yemeklerden 30 dakika sonra içilmesi önerilir.

Uyarı:

İngilizce adı:

Lavender, English Lavender

Latince adı:

Lavandula angıustifolia Miller

Bileşimi:

Uçucu yağ (%1-3)[linalool (%20-50), linalil asetat (%30-40)], hidroksikumarinler [umbelliferon, herniarin], proantosiyanidin (%13), kafeik asit türevleri [rozmarinik asit]

Etkisi:

Sinir sistemi rahatsızlıkları: Gerginlik, endişe ve uyku sorunlarında. Mide ve bağırsak sistemi: Hazımsızlık, iştah kaybında, safra salgısını ve akışını artırıcı, gaz giderici, sinirsel kaynaklı mide ve bağırsak rahatsızlıklarında. Dolaşım sistemi bozuklukları: İşlevsel kan dolaşımı sorunlarında, sinirsel kaynaklı yüksek tansiyonun kontrolünde.

Kullanış Şekli:

Uyumadan önce parçalanmış bitki üzerine kaynatılmış su ilave edilip kapaklı fincan içerisinde 10 dakika demlendikten sonra içilir. Bitkinin miktarı kişinin tercihine göre 1-2 gram olabilir.Banyo şeklinde: rahatlatıcı etkisi için, 100 gram lavanta çiçeği 2 litre su içerine konur ve kapağı kapatılıp kaynayıncaya kadar ısıtılır. Elde edilen özüt banyo suyu içerisine dökülür. Daha belirgin etki için banyo küvetine 5-10 damla lavanta uçucu yağı ilave edilir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir. Yukarıda bahsedilen etkiler sadece bu tür için geçerlidir. Ülkemizde doğal olarak yetişen lavanta türlerinin (Lavandula cariensis ve Lavandula stoechas) etkisi farklıdır.

İngilizce adı:

Maté

Latince adı:

Ilex paraguariensis de Saint-Hilaire

Bileşimi:

Pürin alkaloitleri [kafein (%0.4-2.4), teobromin (%0.3-0.5)], kafeik asit türevleri [klorojenik asit, vd.], flavonoitler [rutin, izokersitrin, kempferol glikozitleri], triterpen saponinler, nitrit glikozitleri [menisdaurin], uçucu yağ.

Etkisi:

Zihinsel ve fiziksel yorgunlukta; kafein ve klorojenik asit içeriğine bağlı olarak uyarıcı etki gösterir. İdrar artırıcı olarak (kafein).

Kullanış Şekli:

Kaynatılmış sıcak su 2 gram (1 çay kaşığı) yaprak üzerine dökülür ve 5-10 dakika demlenir. Bu şekilde kısa süre demlenerek hazırlanan çay daha az buruk tattadır. Tanen tipi bileşenleri daha geç çözündüğünden kafein daha yüksek orandadır.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Chamomile

Latince adı:

Matricaria recutita L. (= Matricaria chamomilla var.recutita)

Bileşimi:

Dahilen: Mide-bağırsak sistemi spazmları, gaz, hazımsızlık, şişkinlik ve bu sistemin yangısal durumlarında etkilidir. Hafif yatıştırıcı ve kas gevşetici etkisi nedeniyle rahat uyumayı sağlar. Spazm giderici etkisi başlıca suda çözünen bileşenleri olan flavonoitler (apigenin ve apigenin-7-glukozit) ve papaverine benzer etki gösteren uçucu bileşeni (-)-α-bisabolol'den ileri gelmektedir (WHO, 1999). Bu iki grup bileşenin aynı zamanda yangı-giderici etkisi bulunmaktadır. Papatya çiçeklerinin yatıştırıcı etkisinin flavonoit tipi bileşenleri özellikle apigenine bağlı olarak meydana geldiği, bu maddenin flunitrazepamın liganda bağlanmasını yarışmalı olarak baskıladığı bildirilmektedir (Viola, 1995). Haricen: Yangı giderici etkisi nedeniyle yara iyileştirici, cilt ödemlerini hafifletici, bakteri öldürücü (antibakteryal) veya bakteri üremesini durdurucu (bakteriostatik) etkileri nedeniyle hafif cilt ve mukoza enfeksiyonlarda pamuk ile uygulanması yararlıdır.

Etkisi:

Çay: Bir fincan (150 ml) taze kaynatılmış içme suyu içerisine 2 gram papatya çiçeği daldırılır. Bardağın üzeri kapatılarak 5-10 dakika demlenmeye bırakılır ve içilir. Günde 3-4 defa yemeklerden sonra içilir. Gargara: Bir fincan içerisine 4-10 gram (2-5 poşet) papatya çiçeği ve üzerine 100 mL taze kaynatılmış su ilave edilerek ağzı kapatıldıktan sonra 5-10 dakika demlenmeye bırakılır. Ağız mukozasında ve boğaz yangılarında bu enfüzyon ile gargara yapılır (Carl, 1991).Buğu: Gargara bahsinde açıklandığı şekilde hazırlanan enfüzyonun buharları bir örtünün altından burundan derin derin solunarak soğuk algınlığı gibi üst solunum sistemi yangılarında iyileşmeye yardımcı olur (Saller, 1990). Cilt yangıları: Ciltte, özellikle yüzde şişkinlik gibi yangı durumlarında çay şeklinde hazırlanan papatya çayı ile cildin temizlenmesi yararlı olabilmektedir.Uyarılar:Gerçek mayıs papatyası (Matricaria recutita) yenidoğan bebeklerde bile güvenle kullanılabilmektedir. Kaynaklarda bildirilen en önemli risk polen alerjisi olan kişilerde olası yan etkileridir. Halbuki, halk arasında papatya ailesinden (Asteraceae familyası) görünüş olarak benzerlik gösteren çok sayıda bitki “papatya” olarak adlandırılmaktadır. Bu bitkilerden bazılarının zehirli bileşenler taşıdığı bilinmektedir. Bu türler içerisinde en tehlikelisi Kanarya otudur (Senecio türleri) ve taşıdığı pirazolidin alkaloitleri nedeniyle karaciğerde zararlı etkiler göstermektedir. Hepatik venooklusif hastalık olarak adlandırılan bu durumda karaciğer büyümesi, karaciğerde hasarın belirtisi olarak enzim seviyelerinde yükselme görülür. Bu nedenle, çay olarak kullanılacak papatyanın güvenilir kaynaklardan temin edilmesi son derece önemlidir.

Kullanış Şekli:

Uyarı:

İngilizce adı:

Vervain

Latince adı:

Verbena officinalis L.

Bileşimi:

İridoit monoterpenler (%0.2-0.5)[verbenalin, hastatozit], flavonoitler [luteolin, skutellarin, artemitin, vd.], fenilpropanoit glikozitler [verbaskozit (%0.8), ökovozit], uçucu yağ [sitral, geraniol, limonen, verbenon].

Etkisi:

Verbenalin öksürük giderici, ifrazatı artırıcı ve süt artırıcı etkilidir. Aşağıda belirtilen etkilerle ilgili yeterli deneysel kanıt bulunmamakla beraber çay karışımlarına ilave edilerek çay karışımını etkisinin desteklenmesi önerilmektedir (Blumenthal, 1998). Solunum sistemi rahatsızlıkları: Ağız ve boğaz mukozası şikayetleri, boğaz ağrısı, öksürük, astımda kullanılmaktadır.Yangı-giderici olarak, romatizma, artrit ve gut şikayetlerinde ve ödem boşaltıcı olarak yararlanılmaktadır.Adet düzensizlikler, menopoz şikayetlerinde.Böbrek ve idrar yolu şikayetlerinde.Sindirim sistemi rahatsızlıkları: Sindirim sorunları, karaciğer ve safra kesesi yetmezliklerinde.

Kullanış Şekli:

Günde 2-3 defa 2-4 gram parçalanmış bitki üzerine kaynatılmış sıcak su ilave edilerek 10 dakika demlendikten sonra içilir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir. Hamilelik süresince kullanılması önerilmemektedir.

İngilizce adı:

Damson plum tree, Damask plum

Latince adı:

Prunus domestica ssp.insititia (L.) C.K. Schneid

Bileşimi:

Antosiyaninler, kafeik asit türevleri, vitaminler [A ve C vitaminleri], mineraller [potasyum, fosfor], karbonhidrat

Etkisi:

Mürdüm eriği meyvelerinde kafeik asit türevleri ve antosiyaninler kuvvetli antioksidan etkili bileşenlerdir. Son yayınlanan bilimsel çalışmalarda yüksek kolesterolün kontrolünde yararlı olduğu, kemik erimesini hafifletici etkileri bulunduğu ortaya konulmuştur.

Kullanış Şekli:

Çay karışımları içerisinde antioksidan etkisinden yararlanılmaktadır.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

European alder

Latince adı:

Sambucus nigra L.

Bileşimi:

Antosiyaninler, flavonoitler, siyanogenetik glikozitler [sinigrin]

Etkisi:

Antioksidan etkisine bağlı olarak damar işlevleri üzerinde etkili olmaktadır. Bu nedenle hemoroit şikayetlerinde yararlanılmaktadır.Flavonoitlerinin H1N1 tipi influenza virüsü üzerinde etkisi tespit edilmiştir. Dolayısıyla gripten korunmak ve tedavisi amacıyla kullanılması önerilmektedir. Meyvelerinin müshil etkisi bulunmaktadır.

Kullanış Şekli:

Kurutulmuş meyveler ile hazırlanan çay 10-15 dakika demlendikten sonra içilir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Pomegranate

Latince adı:

Punica granatum L.

Bileşimi:

Gallotanenler (%25-28) [punikalin, punikagalin, granatin A].

Etkisi:

Büzücü etkisine bağlı olarak ishal tedavisinde ve gargara şeklinde boğaz ağrısında yararlanılır.

Kullanış Şekli:

Kaynatılmış sıcak su ile 10 dakika demlendikten sonra içilir. Günde 2-3 bardak içilir.

Uyarı:

Önerilen şekilde kullanıldığında henhangi bir risk bildirilmemiştir. Tanen miktarı yüksek olduğundan midesi hassas olan kişilerde mukoza tahrişine yol açabilir.

İngilizce adı:

Fennel

Latince adı:

Foeniculum vulgare L.

Bileşimi:

Uçucu yağ (%4-6)[trans anetol (%80-90), fenkon (%1-10), estragol (%3-10)], flavonoitler, sabit yağ, piranokumarinler ve hidroksikumarinler (eser miktar)

Etkisi:

Mide ve bağırsak sistemi rahatsızlıkları: Sindirim sorunlarında, mide ve bağırsak motilitesini artırır, gaz ve spazmları giderir.Solunum sistemi rahatsızlıkları: Soğuk algınlığında boğaz yangısını gidermek ve öksürüklerde yararlanılır. Uçucu bileşenleri anetol ve fenkonun solunum sisteminde ifrazatı artırıcı etkisi bildirilmektedir. Buna bağlı olarak balgam söktürücü etki gösterir.Emziren annelerde süt miktarını artırmaktadır.

Kullanış Şekli:

1.5 gram parçalanmış tohum üzerine kaynatılmış sıcak su ilave edildikten sonra kapağı kapatılıp 10 dakika demlenir ve içilir. Günlük önerilen miktar 5-7 gram parçalanmış tohumdur.

Uyarı:

Önerilen şekilde kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir. Hamilelik döneminde kullanılması önerilmez.

İngilizce adı:

Rooibos, Red bush tea

Latince adı:

Aspalathus linearis (N.L. Burm)R. Dahlgr.

Bileşimi:

Tanenler, flavonoitler [dihidrokalkon glikoziti (aspalatin), floretin glikoziti (notofagin), kersetin, luteolin, rutin, izokersitrin, izoorientin], mineraller

Etkisi:

Antioksidan etkilidir. Sinirsel gerginlik, alerjiler ve sindirim sorunlarında yararlanılmaktadır. Henüz ayrıntılı bilimsel çalışmalar bulunmamaktadır. Kanserler ve kalp-damar hastalıkları vb. etkileri antioksidan özelliği ile ilişkilendirlmektedir.

Kullanış Şekli:

1.5 gram işlenmiş yaprak (kırmızı roybos) kaynatılmış sıcak su içerisinde 10 dakika demlenip içilir.

Uyarı:

Herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

St.John’s wort

Latince adı:

Hypericum perforatum L.

Bileşimi:

Antrasen türevleri (%0.1-0.15)[naftodiantronlar (hiperisin, psöydohiperisin)], flavonoitler (%2-4) [hiperozit, kersitrin, rutin, izokersitrin, amentoflavon], ksantonlar (%0.15-0.72)[1,3,6,7-tetrahidroksi-ksanton], açilfloroglusinoller [hiperforin], uçucu yağ [alifatik hidrokarbonlar, mono- ve seskiterpenler], oligomerik prosiyanidinler ve diğer kateşik tanenler (%6.5-15), kafeik asit türevleri [klorojenik asit].

Etkisi:

Hafif ve orta derecede depresyonlarda kullanılmaktadır.

Kullanış Şekli:

2-3 gram (2 çay kaşığı) parçalanmış bitki üzerine kaynatılmış sıcak su ilave edilerek 10 dakika demlendikten sonra içilir. Bu suretle 300 mg özüt alınabilmektedir. Günde 3 defa çay hazırlanarak içilmelidir. 15-20 gün içerisinde belirgin bir yarar sağlanamazsa bir uzmana danışılması önerilir.

Uyarı:

Sarı kantaronun önerilen şekillerde kullanılması durumunda herhangi bir olumsuz etki riski düşüktür. Ancak hastanın kullandığı diğer ilaçlar ile etkileşerek etkilerinin kuvvetlenmesine ve dolayısıyla yan etkiler ortaya çıkmasına yol açabilmektedir. Bu bakımdan ilaç tedavisi gören kişilerin hangi ilaçlar ile etkileşebileceği konusunda bir uzmana danışmaları doğru olacaktır. Organ nakli hastalarının kesinlikle sarı kantaron içmeleri önerilmez. Organ reddini önleyen bazı ilaçların (siklosporin) vücuttan hızla atılmasına yol açmaktadır.

İngilizce adı:

Senna

Latince adı:

Cassia senna L. (Cassia acutifolia Del.), Cassia angustifolia Vahl.

Bileşimi:

Antrasen türevleri (%2.5-3.5)[sennozitler A, A1, B, C ve D], nafrasen türevleri [6-hidroksimusizin glukozit (C.senna), tinnevellin-6-glukozit (C.angustifolia)]

Etkisi:

Stimulan müshil etki: Sennozitler ve kalın bağırsaktaki parçalanma ürünleri (rein antron) su ve elektrolit emilimini azaltarak bağırsak içeriğinin hacmini ve basıncı artırmak suretiyle kalın bağırsaktaki hareketliliği artırarak etki eder.

Kullanış Şekli:

0.5-2 gram parçalanmış yaprak üzerine kaynatılmış sıcak su ilave edilerek 10 dakika demlendikten sonra içilir. Diğer bir hazırlanış şekli ise soğuk su içerisinde 10-12 saat bekletildikten sonra içilmesidir. Bu suretle hazırlanan çayın daha az sancı yapacağı ileri sürülmektedir. Bitki etkisini 10-12 saat sonra göstermektedir.

Uyarı:

Müshil ilaçlarının 1-2 haftadan uzun süre sürekli kullanılması risklidir. Bazı ilaçlar ile etkileşmektedir. Özellikle kalp ve tansiyon ilaçlarının etkisini kuvvetlendirmekte, diğer bazı ilaçların ise etkisiz hale geçmesine neden olabilmektedir. Daha ayrıntılı bilgi almak için bir uzmana danışınız. Hamilelik döneminde kullanılması önerilmemektedir.

İngilizce adı:

Black tea, Green tea

Latince adı:

Camellia sinensis (L.) Kuntze

Bileşimi:

Yeşil çay:Polifenoller (%30-42) [kateşinler; (+)-kateşin, (+)-gallokateşin, (-)-epikateşin, (-)-epigallokateşin, (-)-epigallokateşin gallat]; Pürin alkaloitleri (%1-5) [kafein, teobromin, teofilin, vd.]; flavonoit (%20-30).Siyah çay:Fermantasyon sırasında yeşil çay kateşinlerinden %15'i değişmeden kalır, geri kalan kısmı tearubijinlere ve teaflavinlere dönüşür. Polifenolik bileşimi; kateşinler (%3-10), tearubijinler (%12-18), teaflavinler (%3-6), flavonoller (%6-8), fenolik asitler (%10-12), pürin alkaloitleri (%2.8-3.6) ve mineraller (%10)

Etkisi:

Yürütülen bilimsel saha çalışmaları (epidemiyolojik) ve klinik çalışmalar düzenli olarak uzun süreli yeşil veya siyah çay tüketiminin bazı hastalıkların engellenmesinde yararlı olabileceğini ortaya koymaktadır.Antioksidan etki: Gerek yeşil çay ve gerekse siyah çay kuvvetli antioksidan etkiye sahiptir. Ancak siyah çayın etkisi, yapraklara uygulanan fermentasyon işlemi esnasında kateşinlerin polimerleşmesi neticesi kayba uğramaktadır. Her iki çayın antioksidan etkisine bağlı olarak kalp ve damar hastalıkları ve kanserlerde koruyucu rol oynadığı bildirilmektedir. Kalp ve damar hastalıklarından koruyucu: Plazmanın antioksidan kapasitesini artırır, ateroskleroz ve miyokard enfarktüsü riskini azaltır (Leenen, 2000). Yeşil çay serum trigliserit ve total kolesterol seviyesini düşürür (Imai, 1995. Bu etkiler yeşil çay içilmesi durumunda daha kuvvetlidir.Kanserlerde koruyucu: Bazı kanserlerin (kolon, göğüs, küçük hücreli akciğer, pankreas, özefagus kanserleri ve ağızda lökoplaki) oluşumunu engellemeye yardımcı olabileceği bildirilmektedir (Heber, 1999).Taşıdığı pürin alkaloitleri (kafein vd.) nedeniyle merkezi sinir sistemi üzerinde uyarıcı etkisi bulunmaktadır. İdrar artırıcı (kafein vd.) olarak vücuttan ödemin boşaltılmasına yardım eder.Hafif ishal vakalarında (kateşinler) şikayetlerin giderilmesi amacıyla yararlı olabilmektedir.Ağız hijyeni: Her iki tip çayın da ağız sağlığını olumsuz etkileyen mikroorganizmalar üzerinde etkili olduğu deneysel olarak ortaya konulmuştur. Dolayısıyla çayın şekersiz içilmesi, ya da gargara olarak kullanılması durumunda diş çürümelerinin önlenmesinde yardımcı olabileceği bildirilmektedir. Diğer taraftan, siyah ve yeşil çay, diş minelerinin kuvvetlenmesini sağlayan florür bakımından da zengindir.Kilo kontrolünde; Yeşil çayın bileşiminde bulunan kateşinler (epigallo kateşin gallat) ve kafeinin birlikte yağ yakıcı etkisi bulunduğu bildirilmektedir (Dulloo, 1999). Bu nedenle, kilo vermek amacıyla uygulanan tedavilerde yararlı olabilmektedir.

Kullanış Şekli:

2-2.5 gram siyah ya da yeşil çay yaprağı üzerine 150-250 mL (bir büyük fincan) taze kaynatılmış sıcak su ilave edilir. Kafeinin uyaııcı etkisinden yararlanmak için 3-5 dakika demlendikten sonra içilir. Eğer çay 10 dakikadan fazla demlenirse artan kateşin miktarına bağlı olarak kafein ile polifenoller bağlanarak kompleks oluşturmakta ve kafeinin uyarıcı etkisi kaybolmaktadır. Diğer taraftan, eski kayıtlarda çayın içerisine süt ilave edilmesi ile çayın içerisindeki polifenolik bileşiklerin süt proteinleri ile çözünmeyen kompleks yapı oluşturarak çayın antioksidan etkisinin yok olacağı şeklindeki uyarıların gerçek olmadığı deneysel olarak ortaya konulmuştur.

Uyarı:

İngilizce adı:

Ceylon Cinnamon

Latince adı:

Cinnamomum verum J.S. Persl. (= Cinnamomum zeylanicum Blume)

Bileşimi:

Uçucu yağ [sinnamaldehit (%65), öjenol, sinnamilasetat, sinnamil alkol, sinnamik asit], diterpenler [sinzeylanol, sinzeylanin], oligomerik proantosiyanidinler, müsilajlar

Etkisi:

Mide ve bağırsak rahatsızlıkları: İştah kaybı, sindirim yetersizliği, spazmlar, gaz ve şişkinlik hissini gidermek amacıyla yararlanılır. Bakteri ve mikomantarlar üzerinde etkilidir.

Kullanış Şekli:

0.5-1 gram kabuk parçalandıktan sonra kaynatılmış sıcak su içerisinde 15 dakika demlenerek içilir. Günde 3-4 defa içilir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir. Hassas kişilerde alerjik tepkimeler görülebilmektedir. Hamilelerde kullanılması önerilmemektedir.

İngilizce adı:

Peppermint

Latince adı:

Mentha x piperita L.

Bileşimi:

Fenolik asitler (%7)[kafeik, rozmarinik, klorojenik], uçucu yağ (%0.5-4.0)[mentol, menton], flavonoitler [apigenin, luteolin ve diosmetin glikozitleri]

Etkisi:

Mide-bağırsak rahatsızlıklarında kullanılır. - Hazımsızlık, şişkinlik, aşırı gaz şikayeti.- Mide-bağırsak sistemi, safra kesesi ve safra kanalının spazm şikayetlerinde.

Kullanış Şekli:

Kurutulmuş 2 gram kadar nane yaprağı üzerine taze kaynatılmış su dökülerek 5-10 dakika demlenir ve içilir. Mide-bağırsak rahatsızlıklarında aç karnına günde 2-5 defa içilir.

Uyarı:

Reflü şikayeti olan kişilerde ve safra salgısını artırdığı için safra taşı olan kişilerde dikkatle kullanılmalıdır.

İngilizce adı:

Grape

Latince adı:

Vitis vinifera L.

Bileşimi:

Oligomerik prosiyanidoller [kateşin, epikateşin], stilbenler [resveratrol, viniferinler], flavonoitler [kersetin ve kempferol glikozitleri], meyve asitleri [tartarik asit, malik asit, sitrik asit, süksinik asit, okzalik asit], fenil akrilik asit türevleri [p-kumaroil asit, kafeoil asit]

Etkisi:

Antioksidan kaynaklı bileşenler arasında “oligomerik prosiyanidoller” önemli bir yere sahiptir. Bilimsel çalışmalar bu grup bitki bileşenlerinin özellikle kalp ve damar işlevleri üzerinde yararlı rolünü ortaya koymaktadır. Üzüm çekirdeği başlıca oligomerik prosiyanidol kaynakları arasındadır. İnsanlarda 14 gün süreyle bu tip bileşenler bakımından zengin üzüm içeceği verildiğinde kanı sulandırdığı ve kan akımının hızlandığı gözlenmiştir. Ayrıca antioksidan etkisine bağlı olarak oligomerik prosiyanidoller kötü kolesterolün (LDL) tehlikeli olan şekline (VLDL) oksitlenmesini önleyerek damar tıkanması riskini azaltmaktadır. Yapılan bir başka çalışmada, üzüm çekirdeği proantosiyanidinlerinin serbest radikallerle deneysel olarak oluşturulan beyin ve karaciğer hasarı üzerinde E vitamini, C vitamini ve beta karoten gibi antioksidanlardan daha kuvvetli koruyucu etki gösterdiği gözlenmiştir.

Kullanış Şekli:

Parçalanmış tohumlar üzerine kaynatılmış sıcak su ilave edilip demlenmesi ile hazırlanan çay suda çözünen bileşikleri (bilhassa oligomerik prosiyanidoller) taşımaktadır.

Uyarı:

Herhangi bir risk bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Bilberry

Latince adı:

Vaccinium myrtillus L.

Bileşimi:

Kateşik tanenler (%1-7), mirtillin (gallik asit glikoziti), flavonoitler [hiperozit, kersitrin, izokersitrin, astragalin], kafeik asit türevleri [klorojenik asit], fenolik asitler [salisilik asit, gentisik asit], iridoit monoterpenler [asperulozit, monotropein], kinolizidin alkaloitleri

Etkisi:

Taşıdığı polifenolik bileşenlerin antioksidan etkileri bulunmaktadır. Dolayısıyla kalp ve damar hastalıklarında koruyucu olarak ve kan şekerinin düzenlenmesinde önerilmektedir.

Kullanış Şekli:

1-2 çay kaşığı (1 gram) parçalanmış yaprak üzerine kaynatılmış sıcak su ilave edilerek 10-15 dakika bekletildikten sonra içilir.

Uyarı:

Uzun süreli ve yüksek miktarlarda kullanımları taşıdıkları kateşik tanenler nedeniyle midede rahatsızlık ve kabızlığa yol açabilir.

İngilizce adı:

Common Jasmine

Latince adı:

Jasminum officinale L.

Bileşimi:

Uçucu yağ

Etkisi:

Yasemin çiçekleri, Çin ve Ayurvedik tedavi sistemlerinde karaciğer ve mide rahatsızlıklarında, baş, diş ve adet dönemi ağrılarında kullanıldığı bildirilmektedir. Batı tababetinde ise hoş kokusu nedeniyle çay formülasyonlarına aroma vermek için ilave edilmektedir.

Kullanış Şekli:

Aroma vermek için çay karışımları içerisine ilave edilir.

Uyarı:

Herhangi bir olumsuz durum bildirilmemiştir.

İngilizce adı:

Latince adı:

Zingiber officinale Roscoe

Bileşimi:

Oleorezin (%4-10) [başlıcası gingeroller ve türevi şogaoller], uçucu yağ (%1.0-3.3) [başlıcası beta-bisabolen, zingiberen vd. seskiterpenler], karbohidratlar (%40-60) [başlıcası nişasta], protein ve amino asitler (%9-10).

Etkisi:

Taşıt tutması, hamilelikte sabah bulantıları ve kemoterapi gören hastalarda ilacın yol açtığı bulantı ve ameliyat sonrası anestezinin neden olduğu bulantının bastırılmasında yararlanılmaktadır. Bulantıyı önleyici etkisini doğrudan mide üzerinde göstermekte, merkezi sinir sistemi üzerinde herhangi bir yatıştırıcı özelliği bulunmamaktadır.Safra artırıcı etkisi nedeniyle yemek sonrası uygun miktarlarda kullanıldığında yağlı besinlerin sindirimine yardımcı olur. Kemik romatizması (osteoartrit) hastalarında yangıya bağlı şikayetlerin hafifletilmesinde yararlı olabilir.

Kullanış Şekli:

Şikayetin derecesine göre 0.25-1.0 gram zencefil çayı üzerine bir fincan taze kaynatılmış sıcak su ilave edilerek 20 dakika bekletildikten sonra içilir. Taşıt tutması şikayetlerinin giderilmesinde seyahatin süresine göre 3-4 saat aralıklar ile birer fincan içilebilir. Daha etkili bir çay için kısık ateş üzerinde ağzı kapalı kapta 10 dakika kaynatılması, limon ve bal ilave edilmesi önerilmektedir.

Uyarı:

Hamilelerde zencefil miktarı günlük 1.5 gramın üzerine çıkarılmamalıdır. Safra salgılanmasını artırdığından, safra kesesi çıkarılmış olan kişilerde (kolesistektomi) zencefil kullanılması arka-bel hizasında ağrılara yol açabilir (sızı dışında bir risk bulunmamaktadır). Safra taşı şikayeti olan kişilerde safra akışının artması nedeniyle taşın hareket ederek safra kanalını tıkama riski bulunuyorsa zencefil kullanılması önerilmemektedir.

İngilizce adı:

Turmeric

Latince adı:

Curcuma domestica Valeton (= Curcuma longa L., = Curcuma aromatica Salisbury)

Bileşimi:

Uçucu yağ (%3-5)[alfa ve beta-tumeron (aromasını veren bileşenler), artumeron, zingiberen, kurkumol]; kurkuminoitler (%3-5)[kurkumin, dimetoksi kurkumin]; 1,5-diaril-penta-1.4-dien-3-on türevleri; nişasta (%30-40).

Etkisi:

Karaciğer hasarını önleyici (antihepatotoksik), antioksidan, kan lipit seviyesini koruyucu (antihiperlipidemik), yangı-giderici, tümör önleyici ve antimikrobiyel etkileri deneysel çalışmalar ile ortaya konulmuştur. Son yıllarda gerek deneysel ve gerekse klinik çalışmalar zerdeçal içerisindeki temel bileşenlerden kurkuminoitlerin kanserlerin önlenmesi ve tedavisinde etkili olabildiğini ortaya koymaktadır.Mide ve bağırsak sisteminde: Safra akışını artırıcı etkisi nedeniyle yağlı gıdaların sindirilmesine yardımcı olur, iştahı artırır.

Kullanış Şekli:

Kapaklı bir cezvede kaynamakta olan su içerisine ufak parçalara parçalanmış 0.5-1 gram zerdeçal ilave edilerek kapağı kapatılır ve 5 dakika kaynatmaya devam edildikten sonra süzülerek içilir. Bu şekilde hazırlanan çay öğün aralarında günde 2-3 defa içilir.

Uyarı:

Önerilen miktarlarda kullanıldığında herhangi bir risk bildirilmemiştir. Bitkinin safra artırıcı etkisi nedeniyle safra taşı olan kişilerde, büyük taşların hareket ederek kanalı tıkaması söz konusu olabileceğinden dikkatli olunmalıdır. Hamilelikte rahim hareketlerini artırabileceği için kullanılması önerilmemektedir.